|
- Шаръий, луғавий ёки урфий ҳақиқатга қараб;
- Бирор қарина ва муносабат туфайли асл маънодан четга чиққанида мажоз ёки кинояга қараб;
- Араблар ишлатган иштиқоққа қараб;
- Ажам юртларидаги сўзларнинг араб тилига кириб келиши ва арабча вазнларга солиниб, арабчалаштирилишига қараб. Арабчалаштирилган сўз арабча эканлигида асл арабча сўзлардан мутлақо фарқ қилмайди.
Юқорида айтиб ўтганимиздек, Қуръон биринчи ҳарфидан тортиб охирги ҳарфига қадар араб тилида нозил бўлган. Бунга Қуръоннинг ўзи ҳужжат келтирган.
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِيّاً
– „Дарҳақиқат, Биз уни (бу оятларни) арабий Қуръон ҳолида нозил қилдик“. [12:2]
Шунга кўра, Қуръонни араб тилидан бошқа тил орқали тушуниш мумкин эмас. Шунга биноан, мен бу тафсиримда тил жиҳатидан қуйидагиларга таяндим:
а) Шаръий ҳақиқат. Агар Пайғамбар с.а.в.дан оятни ёки ундаги бирор сўзни баён қиладиган саҳиҳ ҳадис бўлса, аввало шуни олдим. Чунки шаръий ҳужжатда бошқа ҳақиқатлардан олдин биринчи бўлиб шаръий ҳақиқат олинади.
Шуни айтиб ўтиш мақсадга мувофиқки, бирор сўзнинг шаръий ҳақиқати бўлиши учун айнан ўша сўзни баён қилгувчи бир саҳиҳ ҳадис Пайғамбар с.а.в.дан ворид бўлиши керак. Аммо агар айнан шу сўзга хос баён ворид бўлмаган бўлса, у сўзнинг шаръий ҳақиқати бор, дейилмайди.
Шаръий ҳақиқатга мисол намоз ёки ҳаж ҳақидаги оятларнинг тафсиридир.
وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ
– „Намозни тўкис адо қилинг“. [2:43]
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ
– „Ҳаж (мавсуми) маълум ойлардир“. [2:197]
Пайғамбар с.а.в. бу фарзлар қандай адо этилиши, қандай сўзлар айтилиши, қандай ҳаракатлар қилиниши, қандай амаллар бажарилишини батафсил баён қилганлар. Шу билан уларнинг шаръий ҳақиқати вужудга келиб, тафсирда айнан шу ҳақиқатга таянилади. Дуо, мақсад каби уларнинг луғавий маънолари олинмайди.
б) Агар шаръий ҳақиқат бўлмаса, урфий ёки луғавий ҳақиқатга мурожаат қилдим. Масалан, одамлар, судралувчилар ва ҳайвонларнинг тафсирида шундай бўлди.
36-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204